Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το Πατριαρχείο έπρεπε να αναλάβει αρμοδιότητες κοσμικές, παραμένοντας στην ουσία θεσμός θρησκευτικός . Με βάση τα προνόμια που ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής παραχώρησε στον πρώτο μετά την Άλωση Πατριάρχη, τον Γεννάδιο Β' Σχολάριο, η εκκλησία και το ποίμνιο της είχαν δικαίωμα να ασκούν ελεύθερα τη θρησκεία τους. Στην πράξη όμως η χριστιανική εκκλησία τελούσε υπό διωγμό. Κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου αυτής ήταν η κατ' επίφαση νομιμοφροσύνη έναντι του κατακτητή και η επιφυλακτικότητα απέναντι στην καθολική Δύση. Την αντίσταση παθητική ή και απροκάλυπτη ανέλαβαν εκκλησιαστικές προσωπικότητες όπως ο Πατριάρχης Ιερεμίας Β' ο Τρανός και ο Κύριλλος Α' Λούκαρις. Η πολυσχιδής δραστηριότητα και των δύο συνετέλεσε ώστε να αποκτήσει το Πατριαρχείο αίγλη πανευρωπαϊκή.
Από τα μέσα του 18ου αι. η εκκλησία προσπαθούσε να ισορροπήσει ανάμεσα στην τάση για ανεξαρτησία και στην εκ των πραγμάτων επιβεβλημένη νομιμοφροσύνη απέναντι στην Υψηλή Πύλη. Ο σκοπός ήταν η προστασία του ορθόδοξου ποιμνίου από τη μισαλλοδοξία του τουρκικού όχλου.
Η γλώσσα του Πατριαρχείου ως τον 17ο αι. είναι η βυζαντινή αρχαϊζουσα. Ενίοτε χρησιμοποιείται η απλοελληνική. Η παρουσία ξένων λέξεων (λ.χ, ιταλικών και ιδιαιτέρως τουρκικών) γίνεται εντονότερη από τον 18ο αι. και μετά κυρίως σε έγγραφα δικαστικής δικαιοδοσίας. Οι διακυμάνσεις της γλώσσας του Πατριαρχείου οφείλονται αφ' ενός στις διαφορές μορφωτικού επιπέδου των ιεραρχών του και αφ' ετέρου στις περιστάσεις που υπαγόρευαν τη χρήση αρχαϊζουσας ή απλοελληνικής. Η μεγάλη ωστόσο προσφορά της εκκλησίας στην πνευματική επιβίωση του υπόδουλου έθνους έγκειται στη διαφύλαξη της λόγιας παράδοσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου