Το μεσαιωνικό ισλάμ ήταν πολύ πιο μπροστά από την Δύση στην επιστήμη, τη φιλοσοφία, την τέχνη, τη μικρογραφία, την διακόσμηση, την καλλιγραφία.
Τον καιρό που στην Μεσαιωνική Ευρώπη προσήγαγαν στα δικαστήρια μέχρι και τα γουρούνια (κυρίως αν ήταν μαύρα), στη Δαμασκό, στο Κάιρο, στη Σαμαρκάνδη και στη Βαγδάτη άραβες αστρονόμοι είχαν στραμμένα τα τηλεσκόπια τους στον ουρανό και μελετούσαν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Όταν άνθιζε ο αραβικός πολιτισμός στην Κόρδοβα και στην νότια πλευρά της Ευρώπης, στην φεουδαρχική Ευρώπη υπήρχε σκοτάδι.
Η αρχαιοελληνική παράδοση στην επιστήμη και στη φιλοσοφία ανακαλύφθηκε και αξιοποιήθηκε από τους Άραβες και έδωσε θαυμαστά αποτελέσματα σε μια εποχή που στην Ευρώπη κυριαρχούσε ο σκοταδισμός και τα εκκλησιαστικά λατινικά.
Οι Άραβες δεν ανακάλυψαν μόνο τους αριθμούς που χρησιμοποιούμε σήμερα, δεν εισήγαγαν μόνο το μηδέν, αλλά με αυτούς ξεκινάει η ιστορία των ανεμόμυλων και μάλιστα στο Ιράν. Τα επιτεύγματα τους στη χημεία προκαλούν θαυμασμό.
Κέντρο βεβαίως των επιστημών και της τέχνης ήταν η μυθική Βαγδάτη του Χαρούν αλ Ρασίντ (786-809) και των άλλων χαλίφηδων. Σημαντική θέση κατείχε η αστρονομία, την προέλευση της οποίας θεωρούσαν θεία. Το φαινόμενο π.χ. της μετάπτωσης των ισημεριών, που διαπίστωσε και περιέγραψε ο Ίππαρχος, όχι μόνο δεν ήταν άγνωστο στους Άραβες αλλά το μελετούσαν ταυτόχρονα με την κίνηση των πλανητών. Και αυτό αιώνες αργότερα το χρησιμοποίησε ο Νεύτωνας καταφέρνοντας πρώτος να χρονολογήσει την αρχαιότητα.
Η αλχημεία είχε και στο Ισλάμ, όπως αργότερα και στη Δύση και έναν μυστικιστικό χαρακτήρα, αλλά απαιτούσε ικανές γνώσεις για τη φύση των υλικών και τις διαδικασίες. Ο θειούχος υδράργυρος π.χ. παρασκευάστηκε από τον Τζάμπερ ιμπν Χαγιάν στη διάρκεια της βασιλείας του Χαρούν αλ Ρασίντ.
Οι λόγιοι και οι επιστήμονες του Ισλάμ έκαναν πλήθος μεταφράσεις έργων αρχαίων επιστημόνων και φιλοσόφων (Πλάτωνας-Αριστοτέλης-Ευκλείδης-Αρχιμήδης-Πτολεμαίος-Γαληνός). Και έτσι επωφελήθηκε και έμαθε η Δύση τα έργα της αρχαιότητας.
Η ιατρική στο Ισλάμ ήταν απείρως πιο αναπτυγμένη από όσο στην λατινική Δύση. Στα μαθηματικά, τη φυσική και την αστρονομία η προσέγγιση των Αράβων ήταν πολύ πιο επιστημονική από την θεολογική και φιλοσοφική αντίστοιχη που επικρατούσε στη Δύση.
Η ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου άλλαξε τον κόσμο αφού <<κατέστησε τον άνθρωπο νομοθέτη της φύσης>>. Το αν-και πως- ήξερε τις θεωρίες των Αράβων προκατόχων του ο Κοπέρνικος παραμένει αμφιλεγόμενο, αλλά η συνάφεια της θεωρίας του με κάποια μοντέλα των Αράβων είναι εντυπωσιακή. Απλώς ο Κοπέρνικος αντικατέστησε τα γεωκεντρικά (πτολεμαϊκά) μοντέλα σε ηλιοκεντρικά.
Γιατί όμως ένας κορυφαίος επιστήμονας όπως ο Νεύτωνας, ο μεγαλύτερος που εμφανίστηκε ποτέ κατά τον Αϊνστάιν, θαυμάζει τους προκατόχους του Κοπέρνικο, Τύχο, Μπράχε, Κέπλερ και Γαλιλαίο, και τους αρχαίους: Εμπεδοκλή, Δημόκριτο, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ευκλείδη, Αρίσταρχο, Πτολεμαίο αλλά όχι τους Άραβες που αξιοποίησαν το έργο και την θεωρία τους;
Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι από τα μέσα του 17ου αιώνα, όπου αρχίζει στον δυτικό κόσμο η επιστημονική επανάσταση (η οποία 2 αιώνες μετά τον Νεύτωνα οδήγησε στην βιομηχανική επανάσταση), οι ισλαμικές επιστήμες έχουν αρχίσει να παρακμάζουν. Η σκυτάλη έχει περάσει στην Δύση και οι επιστήμονες του Ισλάμ έχοντας απομονωθεί δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Η τελευταία λάμψη της ισλαμικής αστρονομίας παρατηρήθηκε τον 18ο αιώνα με τους μογγόλους ηγεμόνες της Ινδίας.
Αλλά πως παρήκμασε τόσο απότομα ο ισλαμικός πολιτισμός; Το τέλος λένε προέκυψε με την άνοδο των Μογγόλων και την καταστροφή της Βαγδάτης από τον Χουλαγκού, εγγονό του Τζένγκις Χαν <<ο οποίος πυρπόλησε όλες τις βιβλιοθήκες της Βαγδάτης και εκτέλεσε τον τελευταίο αμπασίδη χαλίφη>> (τον Αλ Μουστασίμ-το 1258). Ωστόσο ο ίδιος τον επόμενο χρόνο ίδρυσε ένα από τα σπουδαιότερα αστεροσκοπεία του Ισλάμ, της Μαράγα.
Τα συμπεράσματα στο ζήτημα αυτό είναι αμφιλεγόμενα και υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Όμως η καταστροφή της Βαγδάτης από τον Χουλαγκού υπήρξε κομβικό σημείο στην ιστορία του ανατολικού Ισλάμ, καθώς η μογγολική εισβολή άνοιξε τον δρόμο για την μετανάστευση προς τα δυτικά των τουρκόφωνων λαών από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Τους Σελτζούκους Τούρκους αντικατέστησαν ως κυρίαρχη δύναμη οι Οθωμανοί Τούρκοι.
Υπάρχει βέβαια και ένα άλλο ερώτημα. Αφού οι Οθωμανοί ήταν νομάδες γιατί αντί να κινηθούν δυτικότερα της Κωνσταντινούπολης αποφάσισαν να παραμείνουν; Ο Γιόζεφ Μπρόντσκι στο εξαιρετικό κείμενο του 'Πτήση από το Βυζάντιο' απαντά ειρωνικά : <<Ίσως επειδή βρήκαν άλογα>>.
Τον καιρό που στην Μεσαιωνική Ευρώπη προσήγαγαν στα δικαστήρια μέχρι και τα γουρούνια (κυρίως αν ήταν μαύρα), στη Δαμασκό, στο Κάιρο, στη Σαμαρκάνδη και στη Βαγδάτη άραβες αστρονόμοι είχαν στραμμένα τα τηλεσκόπια τους στον ουρανό και μελετούσαν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Όταν άνθιζε ο αραβικός πολιτισμός στην Κόρδοβα και στην νότια πλευρά της Ευρώπης, στην φεουδαρχική Ευρώπη υπήρχε σκοτάδι.
Η αρχαιοελληνική παράδοση στην επιστήμη και στη φιλοσοφία ανακαλύφθηκε και αξιοποιήθηκε από τους Άραβες και έδωσε θαυμαστά αποτελέσματα σε μια εποχή που στην Ευρώπη κυριαρχούσε ο σκοταδισμός και τα εκκλησιαστικά λατινικά.
Οι Άραβες δεν ανακάλυψαν μόνο τους αριθμούς που χρησιμοποιούμε σήμερα, δεν εισήγαγαν μόνο το μηδέν, αλλά με αυτούς ξεκινάει η ιστορία των ανεμόμυλων και μάλιστα στο Ιράν. Τα επιτεύγματα τους στη χημεία προκαλούν θαυμασμό.
Κέντρο βεβαίως των επιστημών και της τέχνης ήταν η μυθική Βαγδάτη του Χαρούν αλ Ρασίντ (786-809) και των άλλων χαλίφηδων. Σημαντική θέση κατείχε η αστρονομία, την προέλευση της οποίας θεωρούσαν θεία. Το φαινόμενο π.χ. της μετάπτωσης των ισημεριών, που διαπίστωσε και περιέγραψε ο Ίππαρχος, όχι μόνο δεν ήταν άγνωστο στους Άραβες αλλά το μελετούσαν ταυτόχρονα με την κίνηση των πλανητών. Και αυτό αιώνες αργότερα το χρησιμοποίησε ο Νεύτωνας καταφέρνοντας πρώτος να χρονολογήσει την αρχαιότητα.
Η αλχημεία είχε και στο Ισλάμ, όπως αργότερα και στη Δύση και έναν μυστικιστικό χαρακτήρα, αλλά απαιτούσε ικανές γνώσεις για τη φύση των υλικών και τις διαδικασίες. Ο θειούχος υδράργυρος π.χ. παρασκευάστηκε από τον Τζάμπερ ιμπν Χαγιάν στη διάρκεια της βασιλείας του Χαρούν αλ Ρασίντ.
Οι λόγιοι και οι επιστήμονες του Ισλάμ έκαναν πλήθος μεταφράσεις έργων αρχαίων επιστημόνων και φιλοσόφων (Πλάτωνας-Αριστοτέλης-Ευκλείδης-Αρχιμήδης-Πτολεμαίος-Γαληνός). Και έτσι επωφελήθηκε και έμαθε η Δύση τα έργα της αρχαιότητας.
Η ιατρική στο Ισλάμ ήταν απείρως πιο αναπτυγμένη από όσο στην λατινική Δύση. Στα μαθηματικά, τη φυσική και την αστρονομία η προσέγγιση των Αράβων ήταν πολύ πιο επιστημονική από την θεολογική και φιλοσοφική αντίστοιχη που επικρατούσε στη Δύση.
Η ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου άλλαξε τον κόσμο αφού <<κατέστησε τον άνθρωπο νομοθέτη της φύσης>>. Το αν-και πως- ήξερε τις θεωρίες των Αράβων προκατόχων του ο Κοπέρνικος παραμένει αμφιλεγόμενο, αλλά η συνάφεια της θεωρίας του με κάποια μοντέλα των Αράβων είναι εντυπωσιακή. Απλώς ο Κοπέρνικος αντικατέστησε τα γεωκεντρικά (πτολεμαϊκά) μοντέλα σε ηλιοκεντρικά.
Γιατί όμως ένας κορυφαίος επιστήμονας όπως ο Νεύτωνας, ο μεγαλύτερος που εμφανίστηκε ποτέ κατά τον Αϊνστάιν, θαυμάζει τους προκατόχους του Κοπέρνικο, Τύχο, Μπράχε, Κέπλερ και Γαλιλαίο, και τους αρχαίους: Εμπεδοκλή, Δημόκριτο, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Ευκλείδη, Αρίσταρχο, Πτολεμαίο αλλά όχι τους Άραβες που αξιοποίησαν το έργο και την θεωρία τους;
Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι από τα μέσα του 17ου αιώνα, όπου αρχίζει στον δυτικό κόσμο η επιστημονική επανάσταση (η οποία 2 αιώνες μετά τον Νεύτωνα οδήγησε στην βιομηχανική επανάσταση), οι ισλαμικές επιστήμες έχουν αρχίσει να παρακμάζουν. Η σκυτάλη έχει περάσει στην Δύση και οι επιστήμονες του Ισλάμ έχοντας απομονωθεί δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Η τελευταία λάμψη της ισλαμικής αστρονομίας παρατηρήθηκε τον 18ο αιώνα με τους μογγόλους ηγεμόνες της Ινδίας.
Αλλά πως παρήκμασε τόσο απότομα ο ισλαμικός πολιτισμός; Το τέλος λένε προέκυψε με την άνοδο των Μογγόλων και την καταστροφή της Βαγδάτης από τον Χουλαγκού, εγγονό του Τζένγκις Χαν <<ο οποίος πυρπόλησε όλες τις βιβλιοθήκες της Βαγδάτης και εκτέλεσε τον τελευταίο αμπασίδη χαλίφη>> (τον Αλ Μουστασίμ-το 1258). Ωστόσο ο ίδιος τον επόμενο χρόνο ίδρυσε ένα από τα σπουδαιότερα αστεροσκοπεία του Ισλάμ, της Μαράγα.
Τα συμπεράσματα στο ζήτημα αυτό είναι αμφιλεγόμενα και υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Όμως η καταστροφή της Βαγδάτης από τον Χουλαγκού υπήρξε κομβικό σημείο στην ιστορία του ανατολικού Ισλάμ, καθώς η μογγολική εισβολή άνοιξε τον δρόμο για την μετανάστευση προς τα δυτικά των τουρκόφωνων λαών από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Τους Σελτζούκους Τούρκους αντικατέστησαν ως κυρίαρχη δύναμη οι Οθωμανοί Τούρκοι.
Υπάρχει βέβαια και ένα άλλο ερώτημα. Αφού οι Οθωμανοί ήταν νομάδες γιατί αντί να κινηθούν δυτικότερα της Κωνσταντινούπολης αποφάσισαν να παραμείνουν; Ο Γιόζεφ Μπρόντσκι στο εξαιρετικό κείμενο του 'Πτήση από το Βυζάντιο' απαντά ειρωνικά : <<Ίσως επειδή βρήκαν άλογα>>.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου