Μετά την άλωση

 Το 1453 οριοθετεί τη νεότερη περίοδο της πολιτικής και πνευματικής ιστορίας του ελληνισμού. Το έθνος σκλαβωμένο στους Τούρκους με αποτέλεσμα να αποκοπεί από τη Δύση και να βυθιστεί σε σκοτάδι αμάθειας. Ο απόηχος των πνευματικών εξελίξεων της Ευρώπης φτάνει στην Ελλάδα με καθυστέρηση αιώνων. Παρ' όλα αυτά υπάρχει κάποια πνευματική κίνηση στην Ελλάδα, όπου οι λόγιοι προβληματίζονται με τη γλώσσα της παιδείας. Στην περίοδο αυτή σταθεροποιείται η μορφή των ελληνικών διαλέκτων και ιδιωμάτων, διαμορφώνονται οι κοινές γλώσσες των μεγάλων αστικών κέντρων και ιδιαίτερα της Πόλης και της κρητικής λογοτεχνίας και οριστικοποιείται η μορφή του δημοτικού τραγουδιού. Επίσης φτάνει στο αποκορύφωμα της η κρητική λογοτεχνία. Αλλά εμφανίζονται και οι αρχές της δημώδους νεοελληνικής πεζογραφίας και διαδίδονται λαϊκά λογοτεχνικά βιβλία κυρίως 17ο-18ο αι. ενώ το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που μετά την Άλωση χρησιμοποιεί αρχαϊζουσα γλώσσα, συμβιβάζεται με μία απλούστερη ομιλουμένη. Το έθνος προβληματίζεται με τη γλώσσα της διδασκαλίς στα σχολεία και διχάζει τους λόγιους σε αρχαϊστές, δημοτικιστές και της μέσης οδού

Έντονα αρχαϊστικά χαρακτηριστικά παρουσιάζουν οι περιφερικές διάλεκτοι. Ποντιακά με ιωνικά στοιχεία, ελληνικά της κάτω Ιταλίας με δωρικά στοιχεία, που πολύ δύσκολα τις κατανοεί σήμερα ο μέσος Νεοέλληνας. Δυσνόητη είναι επίσης η τσακώνικη, νεοδωρικό ιδίωμα που βασίζεται  σε Νεολακωνική διάλεκτο του 3ου αι. π.Χ. Μετά την μετοικεσία ελληνικών πληθυσμών από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Ρωμυλία ο νεοελληνικός διαλεκτικός χώρος συρρικνώνεται και οι παλιές διάλεκτοι σπάνια επιβιώνουν π.χ. η Ποντιακή. Σήμερα με την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου του λαού μας οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα τείνουν να εξαφανιστούν. Στην μεσαιωνική και νεότερη περίοδο διαμορφώνονται οι λεγόμενες κοινές των μεγάλων αστικών κέντρων. Έχουμε την Πολίτικη κοινή που επιβίωσε ως τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας και δέχθηκε επιδράσεις του αλλοδαπού πληθυσμού της Πόλης. Και την Αθηναϊκή κοινή των κλασσικών χρόνων που η βάση της διαμορφώθηκε όχι μόνο από ντόπιους Αθηναίους, αλλά και από άλλους Έλληνες και πολλούς αλλοδαπούς που παρεπιδημούσαν στην Αθήνα. Σημαντική είναι η κοινή της κρητικής λογοτεχνίας, πλούσια γλώσσα με πολλές εκφραστικές δυνατότητες.